Opa vertelt (11)

En de Joden dan??

Ja, over de Joden hoorde ik als klein kind niets, daar waren er in Eefde maar weinig van (?). Maar Zutphen had een  grote Joodse gemeenschap van gegoede middenstanders in de Barlheze e.o. en een mooie synagoge....hoorde ik jaren later.

In 1940 woonden er vijfhonderd Godschalken, Izaacs, Levisons, Meijers etc. In 1945 keerden 47 overlevenden van de Endlösung terug uit Duitsland. Er werd thuis met veel ontzag over dit drama gelezen en gesproken, maar pas ná de oorlog. Naar ik begreep gingen er eerder wel geruchten over Westerbork en de treinen, maar van een duivelse massavernietiging zoals die later in volle omvang zou blijken kon niemand zich een voorstelling maken. Van de kant van mijn moeders familie was  er veel liefde en ontzag voor het Oudtestamentische Volk, niet alleen als leverancier van de Verlosser en de Bijbel aan deze wereld maar ook als handelspartner: opa deed veel zaken in oost Europa met Joden; Riga, Warschau, Berlijn. Vlashandel, houthandel, tapijtenhandel...als het maar geld opleverde; wat het uiteindelijk trouwens niet deed. Hij ging ook in doen en laten en uiterlijk steeds meer op een oude rabbi lijken. In 1939 stierf hij in oprecht geloof in de goede bedoelingen van zijn God met de Israëlieten. Vaders stug-calvinistische familie heb  ik nooit op enig filosemitisme kunnen betrappen, maar dat kan aan mij liggen.
Vanmiddag, 10 mei, gingen wij -op uitnodiging van het Humanistisch Verbond -       naar "Hannah Arendt", de film. Adolf Eichmann, Jeruzalem, Jodentwisten, Het Kwade.

Filosofie  van Hannah: het Boze schuilt in het gewone, banale alledaagse denken. Niet zozeer een Hitler is gevaarlijk, maar de massa's die niet denken maar volgen, hun arm vooruit. Het bevel is je geloof, is heilig. Een film die te denken geeft, niet de gemakkelijkste. Soms voelt het of 10 mei '40 - 5 mei '45 vergeefs is geweest. Kan het hedendaagse Israël deze morele valkuil vermijden? Of vallen ook de orthodoxte gelovigen in die eeuwige 'intolerantie-val'? Politiek gezien staat het pat. Kan Jawèh nog een wonder uit de hoge hoed toveren. Bij Israël weet je het maar nooit; misschien heeft Syrië's Assad nog een heldenrol te vervullen....lees nog even het oudste Testament!!
Via Frans Bannink, pastor en godsdienstleraar, kwam ik op het Baudartius in contact met het joodse denken en doen. Twee keer reisde ik met hem mee naar bevriende mensen in Israël die Nederland na de oorlog teleurgesteld verlaten hadden en in het zionisme hun nieuwe levensvervulling en uitdaging zagen. Het Verhaal van de Shoa uit de eerste hand. In het jiddish, duits, pools. De ex-gevangenen, het Ghetto, het kampnummer op de verschrompelde huid van een oude onderarm: een levend Yad Vashem.